Ιανός της Κύπρου

Ιανός
Ο Ιανός με τη 2η σύζυγό του Καρλόττα των Βουρβόνων
βασιλιάς της Κύπρου
Περίοδος	1398 - 1432
Προκάτοχος	Ιάκωβος Α΄ της Κύπρου
Διάδοχος	Ιωάννης Β' της Κύπρου
τιτουλάριος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ
Προκάτοχος	Ιάκωβος Α΄ της Κύπρου
Διάδοχος	Ιωάννης Β' της Κύπρου
τιτουλάριος βασιλιάς της Μ.Αρμενίας
Περίοδος	1398-1432
Προκάτοχος	Ιάκωβος Α΄ της Κύπρου
Διάδοχος	Ιωάννης Β' της Κύπρου
Γέννηση	1375 Γένοβα
Θάνατος	10 Ιουνίου 1432 Λευκωσία
Σύζυγος	Ανγκλέζια Βισκόντι Καρλόττα των Βουρβόνων
Επίγονοι	Ιωάννης Β' της Κύπρου Άννα
Οίκος	Πουατιέ-Λουζινιάν
Πατέρας	Ιάκωβος Α΄ της Κύπρου
Μητέρα	Χέλβις του Μπράουνσβαϊγκ-Γκρούμπενχαγκεν
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Ιανός της Κύπρου, γαλλ. Janus (Giano di Lusignano, 1375 - 10 Ιουνίου 1432) από τον Οίκο των Πουατιέ-Λουζινιάν ήταν βασιλιάς της Κύπρου, τιτουλάριος βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και τιτουλάριος βασιλιάς του Αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας (1398 - 1432).

Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Ιακώβου Α΄ της Κύπρου (1382-1398) και της Χέλβις των Γουέλφων, κόρης του Φιλίππου ευγενούς του Μπράουνσβαϊγκ-Γκρούμπενχαγκεν, κοντόσταυλου της Ιερουσαλήμ.

Γεννήθηκε την εποχή που οι Γενουάτες κρατούσαν αιχμάλωτο το πατέρα του. Ονομάστηκε Ιανός προς τιμή του αρχαίου Ρωμαίου θεού, που ήταν προστάτης της πόλης που γεννήθηκε. Νυμφεύτηκε σε πρώτο γάμο την Ανγκλέζια Βισκόντι και σε δεύτερο γάμο, μετά το διαζύγιο που το χορηγήθηκε από τον πάπα (1408), την Καρλόττα των Βουρβόνων (1411), με την οποία απέκτησε πολλά παιδιά: ο μεγαλύτερος ήταν ο διάδοχός του Ιωάννης Β΄.

Άνοδος στο θρόνο

Ο πατέρας του υπέγραψε συμφωνία με τη Γένουα, που της παρείχε απεριόριστα εμπορικά προνόμια. Με την ίδια συμφωνία παρέδωσε ως όμηρο στους Γενουάτες τον γιο του Ιανό, αφήνοντας έναν ευγενή -τον Ιωάννη Μπαπίν- ως κηδεμόνα. Ο ιστορικός Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ότι ο Ιάκωβος Α΄ επέβαλε στην Κύπρο ειδική φορολογία, αναγκάζοντας τους ευγενείς και τον λαό να αγοράσουν μεγάλες ποσότητες άλατος, ώστε να συγκεντρώσει 100.000 δουκάτα για να ελευθερώσει τον γιο του. Ο Ιανός τελικά ελευθερώθηκε και έφτασε στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 1392. Μετά το τέλος του πατέρα του (9 Σεπτεμβρίου 1398) ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 24 ετών· η επίσημη τελετή στέψης έγινε στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στη Νικοζία (11 Νοεμβρίου 1399).

Τα σημαντικότερα γεγονότα της βασιλείας του ήταν η αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της Φαμαγκούστας (Αμμόχωστου) από τους Γενουάτες και η εισβολή των Μαμελούκων στην Κύπρο, που τους αντιμετώπισε στη Χοιροκοιτία.

Αμμόχωστος και Κερύνεια

Η Αμμόχωστος βρισκόταν στα χέρια των Γενουατών από την εποχή του εξαδέλφου του Πέτρου Β΄ (1373), όταν οι Γενουάτες είχαν εισβάλει στην Κύπρο. Ο Γενουάτης Αντώνιος ντε Κάρκο, ανάδοχος του Ιανού, τοποθετήθηκε διοικητής της Αμμόχωστου (1402). Σύμφωνα με τον Μαχαιρά, ο Ιανός συνωμότησε με τον ιερωμένο Γρηγόριο, πνευματικό του Αντωνίου ντε Κάρκο, να του παραδώσει την Αμμόχωστο και να γίνει σε αντάλλαγμα επίσκοπος της πόλης· στην συνωμοσία συμμετείχε και ο Πέτρος Μαχαιράς, αδελφός του Λεοντίου. Το σχέδιο προέβλεπε δολοφονία του Αντωνίου ντε Κάρκο από τον Γρηγόριο και στη συνέχεια να ανοίξουν οι πύλες για να μπουν οι στρατιώτες του Ιανού, αλλά την τελευταία στιγμή προδόθηκαν: 28 από τους συνωμότες εκτελέστηκαν και η πόλη παρέμεινε στους Γενουάτες.

Οι προσπάθειες αυτές τον έφεραν σε ρήξη με τους Γενουάτες, που κρατούσαν την Αμμόχωστο και την Κερύνεια. Ο κυβερνήτης της Γένοβας και πρώην στρατάρχης της Γαλλίας Ζαν ντε Μενγκρέ επισκέφτηκε την Κερύνεια και είχε συνομιλίες με εκπρόσωπο του Ιανού, αλλά οι δυο πόλεις παρέμειναν στους Γενουάτες.

Ο Ιανός επέβαλε αργότερα στον λαό νέες φορολογίες για να συγκεντρώσει χρήματα και να προσπαθήσει ξανά να καταλάβει την Αμμόχωστο· συγκέντρωσε στρατό, μηχανές και ξεκίνησε την πολιορκία. Η πολιορκία κράτησε τρία χρόνια χωρίς αποτέλεσμα· όταν τελικά λύθηκε (1406), οι Γενουάτες προσπάθησαν να καταλάβουν και τη Λεμεσό, αλλά αποκρούστηκαν (1408).

Η Κύπρος δοκιμάστηκε ξανά από επιδημίες και επιδρομές ακρίδων, που προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές στη γεωργία (1410). Ακολούθησαν νέες επιδημίες (1420, 1422), από τις οποίες απεβίωσε η δεύτερη σύζυγος του Ιανού, Καρλόττα. Ο Λεόντιος Μαχαιράς γράφει ότι η νεκρή βασίλισσα μεταφέρθηκε κρυφά έξω από το παλάτι και οι νεκρώσιμες ψαλμωδίες άρχισαν, όταν η πομπή απομακρύνθηκε, για να μην αντιληφθεί το γεγονός ο Ιανός, που ήταν και εκείνος βαριά άρρωστος. Η Καρλόττα απεβίωσε την ίδια ημέρα με τη μητέρα του Ιανού, Χέλβις (15 Ιανουαρίου 1422).

Εισβολή των Μαμελούκων

Η Κύπρος ήταν μόνιμη βάση εξόρμησης πειρατών, που λεηλατούσαν τα παράλια των γύρω χωρών. Για την παύση τους ακολούθησαν συνομιλίες του Ιανού και του σουλτάνου της Αιγύπτου μέσω εκπροσώπων. Ο Ιανός δεν μπόρεσε να εμποδίσει τις επιδρομές και οι Σαρακηνοί εισέβαλαν στην Κύπρο· στις επιδρομές αναμείχθηκαν και Κύπριοι ευγενείς, που πλούτισαν από τα λάφυρα. Ο σουλτάνος της Αιγύπτου Μπαρσμπάι (1421 - 1438) έστειλε πολλές φορές στρατό κατά της Κύπρου: μικρή δύναμη χτύπησε τη Λεμεσό (1424), μεγαλύτερη δύναμη από στρατό και στόλο χτύπησε αρχικά την Αμμόχωστο, που παραδόθηκε από τους Γενουάτες (1425) και στη συνέχεια προχώρησαν στην Λάρνακα, όπου λεηλάτησαν και πυρπόλησαν την περιοχή με τα χωριά Κίτιο, Δρομολαξιά, Κελλιά, Αραδίππου, Αγρίνο. Από εκεί προχώρησαν στη Λεμεσό, που κατέλαβαν το κάστρο της πόλης. Ο εμίρης της Δαμασκού του ζήτησε να κλείσει ειρήνη, αλλά ο Ιανός αρνήθηκε, παρά το ότι γνώριζε ότι ο σουλτάνος της Αιγύπτου ήταν πολύ ισχυρός και αποφασισμένος να καταστρέψει την Κύπρο.

Η επίθεση των Μαμελούκων ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1426: ο στρατός τους, αφού συγκεντρώθηκε στη Ροζέτα, έφτασε στο νησί με 180 πλοία και αποβιβάστηκε στην περιοχή της Αβδήμου με συναρχηγούς τους Τανγκριβέρ Μωχαμέντ και Ινάλ ελ Κακιμί. Η στρατιωτική τους δύναμη ξεπερνούσε τις 3.000 άνδρες και περιλάμβανε Μαμελούκους, Τούρκους και Άραβες, με αποτέλεσμα η Λεμεσός να καταήφθεί πάλι. Ο Ιανός κινήθηκε από τη Λευκωσία στη Λεμεσό. Ζήτησε βοήθεια από τους Ευρωπαίους, χωρίς όμως αποτέλεσμα, καθώς οι Γενουάτες ήταν εχθροί του και οι Βενετοί δεν ήθελαν να χαλάσουν τις σχέσεις τους με τον σουλτάνο. Η μεγάλη μάχη στη Χοιροκοιτία περιγράφεται από τον Λεόντιο Μαχαιρά, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας στις υπηρεσίες του Ιανού (7 Ιουλίου 1426). Οι Κύπριοι ηττήθηκαν και ο βασιλιάς μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στο Κάιρο. Οι Μαμελούκοι λεηλάτησαν τη Λάρνακα και τη Λευκωσία· η βασιλική οικογένεια δραπέτευσε στην Κερύνεια. Τέλος οι εισβολείς έφυγαν από το νησί με πολλούς αιχμάλωτους και λάφυρα.

Επανάσταση των δουλοπάροικων

Τα σύμβολα του Ιανού της Κύπρου και της δεύτερης συζύγου του Καρλόττας των Βουρβόνων

Οι ασταμάτητες καταστροφές οδήγησαν τους Κυπρίους δουλοπάροικους, που ζούσαν σε συνθήκες πλήρους εξαθλίωσης, σε εξέγερση με αρχηγό τον χωρικό Αλέξη, που ανακηρύχθηκε βασιλιάς στο Λευκόνοικο. Η επανάσταση ήταν μεγάλης κλίμακας και είχε υποστήριξη από τον λαό, που εξέλεξε δικούς του αρχηγούς σε πολλά μέρη, όπως σε Λεμεσό, Λεύκα Λευκωσίας, Ορεινή, Περιστερώνα Λευκωσίας, Μόρφου και Λευκόνοικο. Ο Ιανός δέχθηκε σκληρές ταπεινώσεις στο Κάιρο: αλυσοδεμένος επάνω σε ένα γαϊδούρι χωρίς σάγμα, οδηγήθηκε στον σουλτάνο και υποχρεώθηκε να γονατίσει και να προσκυνήσει 9 φορές το χώμα που πατούσε. Οι ευγενείς και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας στην Κύπρο προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν την επανάσταση του ρήγα Αλέξη και ξεκίνησαν τις προσπάθειες απελευθέρωσης του Ιανού. Με Ευρωπαϊκή βοήθεια η επανάσταση των χωρικών κατεστάλη μετά από 10 περίπου μήνες· ο αρχηγός των επαναστατών συνελήφθη και μετά από τρομερά βασανιστήρια εκτελέστηκε στη Λευκωσία την ίδια ημέρα που ο βασιλιάς Ιανός έφτασε από το Κάιρο στην Πάφο (12 Μαΐου 1427).

Η απελευθέρωση του Ιανού έγινε με μεσολάβηση των Ευρωπαίων, που συνεισέφεραν για να συγκεντρωθούν τα λύτρα. Πολλοί Κύπριοι ευγενείς έδωσαν επίσης χρήματα, καθώς η συμφωνία που είχε γίνει, πρόβλεπε καταβολή λύτρων ύψους 200.000 δουκάτων. Η Κύπρος έπρεπε να καταβάλλει στον σουλτάνο ετήσιο φόρο 5.000 δουκάτα. Ο φόρος συνέχισε να καταβάλλεται και μετά το τέλος του Ιανού, μέχρι και το τέλος της Φραγκοκρατίας. Με τον Ιανό εξαγόρασαν την ελευθερία τους και πολλοί αιχμάλωτοι, ενώ άλλοι παρέμειναν αιχμάλωτοι και πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

Ο Ιανός χαρακτηρίζεται από το Λεόντιο Μαχαιρά ως σοφός, δυνατός, ωραίος και καλός άνθρωπος. Τις αποτυχίες του τις δικαιολογεί γράφοντας ότι οι ευγενείς δεν τον άφηναν να κάνει αυτά που ήθελε και τον εμπόδιζαν: ...και η βουλή του δεν αφήκεν να ποιήση της όρεξής του, και εξηλώναν τον.... Μετά την αιχμαλωσία του από τους Σαρακηνούς, αισθανόταν τρομερά πικραμένος, παρέμεινε στο κρεβάτι παράλυτος από ημιπληγία για ένα χρόνο και απεβίωσε στις 10 Ιουνίου 1432.

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε σε πρώτο γάμο, τον Ιανουάριο του 1400, την Ανγκλέζια Βισκόντι (απεβ. 1439), κόρη του Μπερναμπό Βισκόντι, κυβερνήτη του Μιλάνου· δεν απέκτησαν παιδιά και ο γάμος ακυρώθηκε (1408).

Μετά ο Ιανός έκανε δεύτερο γάμο με την Καρλόττα των Βουρβόνων (στη Λευκωσία το 1411), κόρη του Ιωάννη Α΄ κόμη του Λα Μαρς. Η Καρλόττα απεβίωσε από την επιδημία πανώλης τού 1422. Μαζί της απέκτησε:

• Ιωάννης Β΄ 1418-1458, βασιλιάς της Κύπρου.
• Ιάκωβος απεβ. π. 1426.
• Άννα 1418-1462, παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο δούκα της Σαβοΐας.
• Μαρία απεβ. 1437.
• ανώνυμα δίδυμα γενν. 1415.

Από μη νόμιμη σχέση είχε φυσικά τέκνα:

• (νόθος) Αλοΐσιος 1408-μετά το 1421.
• (νόθος) Γκυ 1410-1470, νομιμοποιήθηκε το 1428 από τον πάπα Μαρτίνο Ε΄.
• (νόθη) κόρη, παντρεύτηκε τον Γκαρσεράν Σουάρες ντε λος Σερναντίγια, ναύαρχο της Κύπρου.

Εικόνες

• 
  Ο θυρεός των Πουατιέ
• 
  Άννα, κόρη του Ιανού & αδελφή του Ιωάννου Β'

Πηγές

• Coureas, Nicholas (2016). "Latin Cyprus and its relations with the Mamluk sultanate, 1250-1517". In Boas, Adrian. The Crusader World. Routledge.
• Edbury, Peter W. (1994). The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374. Cambridge University Press.
• Luke, Harry (1975). "The Kingdom of Cyprus". In Setton, Kenneth Meyer. A History of the Crusades: The fourteenth and fifteenth centuries. Vol. III. University of Wisconsin Press.
• Scott, John Beldon (2003). Architecture for the Shroud: Relic and Ritual in Turin. University of Chicago Press.